Tijdens onderzoek aan de Halvemaanstraat is in 2017 een klein kuiltje gevonden dat gevuld was met één klein potje en een grote hoeveelheid pijpenkoppen en -stelen. Na zorgvuldig puzzelen zijn er maarliefst 62 complete kleipijpen gereconstrueerd, een echt unieke vondst.

Om ze goed te onderzoeken zijn de pijpen naar een externe specialist gestuurd, Jan van Oostveen. Hij heeft de pijpen volledig beschreven, geanalyseerd en gerapporteerd en zijn onderzoek is als een hoofdstuk opgenomen binnen het omvangrijke onderzoeksverslag “De Halvemaanstraat, Zutphense Archeologische Publicaties 150” (nu te koop in de Zutphense boekwinkels). Wat is hier nu precies gebeurd?

Van de 62 pijpen zijn er 56 van lokale productie, mogelijk uit Deventer maar zeer waarschijnlijk uit Zutphen van de hand van Berend Harscamp. Berend had vanaf 1681 voor twaalf jaar een monopolie gekregen om in Zutphen kleipijpen te produceren. De andere zes pijpen komen uit Gouda en kunnen op basis van de merkjes rond 1690 worden gedateerd. De pijpen hadden een steellengte variërend van 20 tot 25 centimeter. Daarmee waren het niet de meest luxe en dure pijpen en worden ze gezien als pijpen voor de werkende klasse. Kleipijpen worden praktisch overal in Zutphen gevonden, ze waren namelijk lang en dun en dus erg kwetsbaar. Eenmaal gebroken kon je niks meer met een pijp en dan werden die vaak gewoon weggegooid. Zo kwamen ze overal in de bodem terecht. Dát je fragmenten van kleipijpen aantreft is dus heel normaal, maar een kuil vol met praktisch complete pijpen is zeer bijzonder.

Deze gevonden pijpen hebben allemaal dezelfde datering: rond 1690. Ze zullen dus rond dat jaar in de grond zijn gekomen. Door wie zijn ze in de grond gestopt? Daarvoor moeten we kijken naar de archeologische sporen en de archieven. 
De kleipijpen zijn aangetroffen in de hoek van een groot perceel, een hof of grote tuin achter de huidige woningen Laarstraat 85 t/m 89. Het perceel waarop de pijpen zijn aangetroffen was in 1654 in handen gekomen van stadchirurgijn Thomas Portou. Hij overleed in 1659 in functie als chirurgijn-generaal op ‘s lands vloot. Zijn vrouw, Jenneken Wentholt, overleed in 1681, waarna hun zoon, Thomas Portou, het perceel in handen kreeg. Thomas trouwde in het jaar 1689 met Christina Louisa Harts. Zij hadden toen dit hof aan de Halvemaanstraat en twee huisjes aan de Melatensteeg. Daarnaast hadden ze samen met Thomas’ zus Sara ook Houtmarkt 60 in bezit en in 1694 kochten ze er Korte Hofstaat 1 bij. De datering van het complex rond 1690 ligt zeer dicht bij het trouwjaar van Thomas Portou en Christina Louisa Harts in 1689. Hoewel we geen harde aanwijzing hebben, lijkt het ons heel waarschijnlijk dat Thomas en Christina een groot bruiloftsfeest hebben gegeven in hun eigen grote hof en dat er tijdens dit feest stevig werd gerookt. Na afloop van het feest zullen de restanten van het feest zijn opgeruimd, waarbij het heel opvallend is dat de kleipijpen in één kuiltje terecht zijn gekomen in de hoek van het perceel en niet in een grote afvalkuil met allerlei materiaal. Hier had men vast een ceremoniële betekenis voor, maar de betekenis hiervan ontgaat ons.

Bron:Erfgoedcentrum

Een prachtig beeld van Zutphen krijg je als je met een drone over het besneeuwde dakenlandschap van onze historische stad. Steven de Vries stelde mij deze prachtige serie ter beschikking en de bezoekers van KijkopZutphen mee te laten genieten. Uiteraard kunt u uw waardering achterlaten als u deze pagina hebt bezocht. (klik op een foto om de slideshow te zien)

Geniet ervan!

 Wie meer sneeuwfoto's van de stad wil bekijken ..........klik hier

Politiemensen adviseren op 10 mei rond 5 uur ‘s morgens de mensen in de Hoven om te vertrekken. Omstreeks negen uur is iedereen in Klarenbeek. De meesten keren op de 13e terug maar niet iedereen vindt zijn huis in dezelfde staat terug. Er zijn nog al wat huizen vernield door oorlogshandelingen en hier en daar is zelfs geplunderd.

Veel mensen in de stad schrikken wakker als de spoor- en verkeersbrug opgeblazen worden. Dan is het duidelijk: het is oorlog. De mensen van het grensbataljon trekken zich terug op de stad, vernielen de drie bruggen over de hoofdgracht, rijden hun auto’s op het Hoornwerk de IJssel in en gaan per boot naar de Hoven. Eén terugtrekkende groep loopt vast op de Deventerweg. De munitie wordt er uit gehaald en de wagen in brand gestoken. Ze gaan via het emplacement richting Gasfabriekhaven maar stuiten op Duitse militairen.

De Duitsers besluiten dat het bruggenhoofd in Zutphen door de Schnelle Gruppe Mitte van de S.S. gevormd moet worden. In de buurt van nu het nieuwe Bornhof gaat artillerie in stelling. Maar dat heeft weinig effect op de bunkers. Pas na de inzet van een Panzer Jäger compagnie voor het schieten op de schietgaten van de bunkers lukt het voet aan de grond te krijgen in de Hoven.

Op 12 april stak het Eerste Canadese Legerkorps met stormboten in de buurt van Gorssel de IJssel over onder de codenaam Operation Canonshot. 

Na de overtocht over de IJssel werd er eerst gezorgd dat het bruggenhoofd vast in hun handen kwam. Twee compagnieën van de Seaforths Highlanders of Canada kregen opdracht vanuit het bruggenhoofd zuidwaarts via de Nijenbeek in de richting van de Hoven te trekken. In de buurt van de steenfabriek stootte men op tegenstand. Daar hadden zo'n 24 Duitsers zich verschanst. 

In verband met de aanvoer van materiaal naar het front was het van het grootste belang dat er tussen de Hoven en Zutphen een brugverbinding tot stand werd gebracht. Daarom moest de Hoven zo spoedig mogelijk ingenomen worden. De genie was inmiddels gewaarschuwd en moest na de inname direct aan het werk.

De Duitse pontonbrug ligt er maar kort. De gemeente zorgt voor een veerdienst. Omdat de uiterwaarden blank komen te staan wordt een plankier aangelegd naar de pont. 

Duitse werklieden leggen een houten brug bij de Laarstraat en noemen die 'Coburgerbrücke'. De andere overgangen krijgen later een noodbrug.
Het Oppercommando van het Duitse bezettingsleger deelt op 15 mei mee dat van nu af aan huizen, kerken, werkplaatsen, fabrieken, winkels, stallen e.d. voortaan gedurende de avond en de nacht lichtdicht afgeschermd moeten worden. Het voorlicht op de fiets mag maar 2x1 cm groot en alleen de bovenste helft van het achterlicht mag zichtbaar zijn

Dan volgt een periode van bezetting. Duitse militairen zijn ondergebracht in de kazernes en scholen. Regelmatig krijgt de burgemeester opdracht om militairen en wagens in de stad onder te brengen. Ze worden vaak ingekwartierd bij burgers. De eerste Zutphensche Courant verschijnt weer op 14 mei. Daarin staat dat de Wijnhuistoren nu de Duitse zomertijd aangeeft een verschil van 1 uur en 40 minuten. Eind mei kunnen de distributie bonboekjes afgehaald worden want brood, schoenen en textiel zijn van nu af alleen te krijgen in een bepaalde hoeveelheid met distributiebonnen. Eind mei komt het telefoonverkeer weer langzaam op gang evenals de busverbindingen. De bruggen over het Twentekanaal zijn niet opgeblazen en de tramverbinding met Deventer wordt in juli hervat. Ogenschijnlijk herneemt het gewone leven zijn gang.

Kinderen uit de door de oorlog getroffen gebieden kunnen twee maanden op vakantie naar de Ostmark ( Oostenrijk) Zeven en twintig Zutphense kinderen geven zich op, zes worden er uitgekozen. In oktober richt de Rijkscommissaris 'De winterhulp' op ter ondersteuning van behoeftige staatsburgers, ook gaat de Walburgkerk dicht vanwege brandstofgebrek en mag vanaf 31 oktober 1940 niemand meer de straat op tussen 24.00 een 4.00 uur. Uitgezonderd mensen van brandweer, politie, luchtbescherming bij luchtalarm.

Met ingang van 1 september 1941 wordt het werk van de gemeenteraad opgeschort. De taak van raad en college wordt door de burgemeester overgenomen. Wethouders worden belast met de voorbereiding van de voorstellen.

Gezien hun stellingbouw verwachtten de Duitsers de vijand uit het westen. Maar die kwamen via Wesel naar de Achterhoek en Liemers. Op 3 april 1945 werd Baak bevrijd. Daarna volgde dan de bevrijding van Zutphen door de Canadese troepen van de 3e Canadese Infanterie Divisie. 

Aan een verslag van Oberstleutnant von Prittwitz und Gaffron wordt het volgende ontleend.

“De ingezette Duitse troepen verdedigen zich voortreffelijk en de vijand wint slecht langzaam terrein. De hier ingezette onderdelen van de 361ste en 346ste infanterie divisies trekken, alleen op bevel, terug op reeds ingerichte stellingen. Op grond van de gevaarlijke situatie aan de oostflank wordt de 361ste divisie ingezet op de westoever van de IJssel tussen Doesburg en Zutphen. De reeds in Zutphen ingezette Fallschirm Ausbildungs Bataljon wordt onder commando van de divisie geplaatst.”